Warning: Invalid argument supplied for foreach() in /home/trady/domains/uprawiamwlasnejedzenie.pl/public_html/wp-content/themes/atelier/swift-framework/content/sf-post-formats.php on line 89

Topinambur ( Helianthus tuberosus)
Egzotyczna nazwa rośliny pochodzi od nazwy plemienia Indian Tupinamba z Ameryki Południowej. Bulwy topinamburu spożywane były przez Indian północnoamerykańskich w okresie przedkolumbijskim. Indianie poddawali bulwy fermentacji w kopcach, podczas której inulina ulegała rozkładowi na przyswajalne dla człowieka cukry.
Do Europy została sprowadzona (około roku 1603) przez francuskiego badacza Samuela de Champlaina.
- Szybko zostały docenione przez kolonistów i zawędrowały do Europy i Azji.
- w 1612 roku od śmierci głodowej kanadyjskich osadników, gdy zajęte przez nich tereny nawiedziła straszna susza. Trzy lata później topinambur poświęcił papież jako roślinę ratującą od chorób i głodu.
- Został rozpowszechniony na różnych kontynentach jako roślina jadalna, pastewna i ozdobna.
- Wojna trzydziestoletnia upowszechnia uprawy topinambura w całej Europie,
- Rozpowszechniły się, choć uprawiane były raczej jako warzywo ogrodowe, na ograniczoną skalę, a nie na polach.
- Wnet jednak, bo już w XVIII wieku, na dalszy plan zepchnęły go ziemniaki i odtąd użytkowany był jako ceniona roślina pastewna.
- Z powodu braku żywności podczas II wojny światowej ponownie topinambur był popularny w Europie.
- W Polsce podobno już Mikołaj Rey już go znał, a uprawiany jest w już od 1730 roku jako odmiana południowoamerykańska. W okresie przedwojennym były uprawiane na Śląsku.
W języku polskim w XIX wieku i w części źródeł z XX wieku często używana jest nazwa „bulwa”, bulwy” Lokalnie i dawniej stosowano również takie nazwy jak:
- „bulba” (na Wileńszczyźnie),
- „gdula ziemna”,
- „świniak”,
- „świni chleb”
- „świni orzech”.
Używano także wziętej z francuskiego nazwy „topinambur” „słonecznik bulwa” (już w końcu XVIII w.) lub „słonecznik bulwkowy”. We Francji topinambur nazywany jest nawet ziemną gruszką, trufla kanadyjska a w Anglii ziemnym jabłkiem, karczoch jerozolimski, karczoch jeruzalemski, wywodzi się od smaku warzywa, który przypomina nieco w smaku karczocha.
JEDZENIE
Jadalną częścią roślin są bulwy, wewnątrz żółte lub białawe, czerwono lub niebiesko nabiegłe, kruche. Mają słodki, orzechowy smak, przyrównywany do karczocha i orzechów brazylijskich.
- Obecnie bulwy spożywane są jako warzywo zwykle po
- przegotowaniu,
- gotowaniu na parze
- lub upieczeniu.
- Mimo że polecane bywają do spożycia także w stanie surowym, w postaci takiej powodują wzdęcia u niektórych osób. Według części źródeł obróbka cieplna powinna trwać dłużej niż godzinę, przy czym w miarę upływu czasu bulwy stają się coraz słodsze. Inne źródła podają, że podczas gotowania należy uważać, bo łatwo bulwy rozgotować – w takim przypadku w ciągu kilku minut zmieniają się w papkę Ze względu na to, że najwięcej witamin znajduje się tuż przy powierzchni bulw, nie zaleca się ich obierania. Przed spożyciem wymagają oczyszczenia za pomocą szczoteczki i dokładnego umycia. Zaleca się dodanie octu do wody, w której gotowane są bulwy. Walory smakowe poprawia dodanie do potrawy startej gałki muszkatołowej. We Włoszech i Francji bulwy używane są do przygotowywania zup
-
Poza tym przyrządzane są podobnie do ziemniaków, włączając w to sporządzanie delikatnych frytek, a także chipsów
- Polecane są także
– w marynacie
– zapiekane z serem cheddar
– pieczone bulwy mogą być też stosowane jako substytut kawy
Gorąca herbata z plasterkiem topinambura lepiej smakuje niż z plasterkiem cytryny, dlatego bulwy tej rośliny bywają nazywane cytrusami północy,
ZDROWIE
Zawiera inulinę (stanowi 75% wszystkich węglowodanów w topinamburze) – jeden z najcenniejszych prebiotyków odżywiających florę bakteryjną jelit, przyczyniając się tym samym do budowania naszej odporności. Inulina rozkłada się cześciowo do fruktozy, która zalecana jest w diecie diabetyków.
- Posiada bardzo niski indeks glikemiczny.
- Zawiera mnóstwo koloidalnej krzemionki, co wspomaga pielęgnację skóry, nadaje blask i moc włosom oraz paznokciom.
- Prócz białka w bulwach są duże ilości kwasów organicznych, sprzyjającego odchudzaniu błonnika, witamin, potasu, żelaza oraz tiaminy
- W efekcie jedzenie topinambura reguluje trawienie, przemianę materii i pomocne jest w leczeniu chorób układu pokarmowego.
- Wspomaga leczenie chorób płuc, wspaniale koi napady suchego i męczącego kaszlu.
- Wspiera także układ sercowo-naczyniowy i kostno-stawowy dzięki zdolności regeneracji tkanek.
- Posiada dwa razy więcej witaminy C i B1 niż w ziemniak.
- Pokrywa dzienne zapotrzebowanie na żelazo u dzieci (wystarczy kilka bulw).
- Jest bogaty w potas, wymiernie wpływając na wyrównanie gospodarki elektrolitowej, obniżając ciśnienie oraz wspierając pamięć i koncentrację.
- Stwierdzono, że sprzyja też poprawie i utrzymaniu odporności organizmu.
- Bardzo młode, delikatne liście topinambura, niezwykle bogate w witaminę C i karoten, są doskonałe na wiosenne sałatki.
- Wzmacniają także układ odpornościowy i pomagają w stanach przewlekłego zmęczenia.
- Nie zawiera tłuszczu ani cholesterolu
- W Polsce z topinamburu produkowany jest lek dla cukrzyków o nazwie Topinulin.
- Na 1 m kwadratowy uprawy potrzeba około 15 bulw sadzeniaków. Jeden sadzeniak daje 10 – 20 bulw. Topinambur raz posadzony obficie plonuje co najmniej dziesięć lat.
- można uprawiać w formie żywopłotu wzdłuż ogrodzenia .
- Jest odporny nawet na 50-stopniowe mrozy i nie wymaga specjalnych zabiegów pielęgnacyjnych.
- Wykopki zaczęte w październiku można, prowadzić dokąd ziemia nie zamarznie lub wiosną – od marca do czerwca, gdyż bulwy doskonale zimują.
- Gdy podczas wzrostu roślin panuje sucha i słoneczna pogoda, wystarczy je okopać. Pojedyncze bulwy osiągają spore rozmiary, nierzadko ważą nawet pół kilograma.
Słonecznik bulwiasty osiąga imponujące rozmiary. Może urosnąć nawet do 3,5-4 m wysokości. Cała łodyga i duże, owalne liście są szorstko owłosione. Topinambur jest rośliną dnia krótkiego, podobnie jak chryzantemy, co oznacza, że kwitnie późnym latem i jesienią.
Niektóre odmiany w naszych warunkach w ogóle nie zakwitają, o czym trzeba pamiętać,
Skórka bulw topinambura bywa biała, żółta, kremowa, różowa, czerwona lub głęboko fioletowa. Miąższ jest najczęściej biały lub kremowożółty.
Od 1998 w Polsce zarejestrowane są dwie odmiany słonecznika bulwiastego
- ‚Albik’ – wydłużony maczugowaty kształt, białawe,
- ‚Rubik’ – kształt nieregularny owalny, fioletowo nabiegłe.
W Europie występuja odmiany:
- ‚Fuseau’ – tradycyjna odmiana francuska o nieco niższym wzroście (do 1,8 m) Bulwy wydłużone, gładkie, białe
- ‚Dwarf Sunray’ – krótkołodygowa i obficie kwitnąca, stosowana jako roślina ozdobna, bulwy kruche i delikatne w smaku,
- ‚Golden Nugget’ – bulwy stożkowate, przypominające marchew,
- ‚Boston Red’ – bulwy guzowate, czerwonawe, duże.
Wykorzystanie w przemyśle :
Gorzelnictwo – pozyskanie alkoholu z bulwy jest 1.5-krotnie bardziej wydajne, przy jednocześnie 5-krotnie niższych kosztach uprawy, niż zwykłych ziemniaków. Porównanie plonu z uprawy, w odniesieniu do zwykłego ziemniaka wynosi : 120q/ha dla topinambura oraz 60q/ha dla pospolitego ziemniaka. Maksymalny plon dla tej rośliny to 400q/ha.
Ciepłownictwo i energetyka – bardzo wysoka wydajność słomy wysokoenergetycznej topinambura 25-30 ton/ha, jest to wynik 4-5 krotnie wyższy niż wikliny. Może być spalana bezpośrednio lub po przetworzeniu (obniżenie wilgotności o 15%) jako brykiet. Wykorzystywany jest nawet do produkcji biogazu i etanolu
Przemysł farmaceutyczny – wyciąg z topinambura, produkuje już jedna z polskich firm farmaceutycznych.
Łodygi i liście nadają się do karmienia trzody oraz bydła, świeżo zerwane jak i te po przetworzeniu na granulat bądź susz. Roślina dodawana do paszy dodatkowo leczy schorzenia układu oddechowego zwierząt.
Przewaga Topinambura nad pospolitym ziemniakiem jest ogromna i co najważniejsze w pełni zasłużona. Natura po raz kolejny pokazała nam swoją potęgę i mądrość. Możemy z niej czerpać pełnymi garściami – róbmy to, bo warto.
TOPINAMBUR W KUCHNI
Pieczony Topinambur
Składniki:
-
topinambur w ilości na jedną blachę
-
2 ząbki czosnku
-
płaska łyżeczka kminku
-
2 gałązki rozmarynu
-
sól
-
oliwa
Przepis
-
topinambur szorujemy i ewentualnie można oskrobać jak młode ziemniaki,
-
kroimy w grube plastry
-
w misce mieszamy z roztartym czosnkiem, listkami rozmarynu, solą i oliwą.
-
rozkładamy na blasze wyłożonej papierem do pieczenia.
-
piekarnik rozgrzewamy do 180 stopni.
-
pieczemy około godzinę
Frytki z topinambury
Składniki
-
8 bulw topinamburu
-
1 ząbek czosnku
-
1/2 łyżeczki posiekanej bazylii
-
1/2 łyżeczki posiekanych liści oregano
-
1 szklanka oleju roślinnego
-
sól
Przepis
-
topinambur płuczemy i ew. obieramy.
-
kroimy w słupki lub w plasterki
-
czosnek obrać i posiekać.
-
na głębokiej patelni rozgrzewamy olej.
-
dodajemy czosnek i smażyć dwie minuty, mieszając.
-
wrzucamy topinambur,
-
dodajemy bazylię i oregano.
-
Mieszamy, rozkładając wszystko równomiernie na całej powierzchni patelni.
-
smażymy na mocnym ogniu aż frytki się zarumienią.
-
zdejmujemy z patelni,
-
odsączamy z tłuszczu na ręczniku papierowym.
-
Podajemy lekko posolone.
Zupa krem z topinamburu
Składniki
-
1 łyżka oliwy extra vergine
-
1 łyżka masła
-
1 średnia cebula
-
1 ząbek czosnku
-
1 łyżeczka listków rozmarynu
-
200 gram topinamburu
-
100 gram kalafiora
-
100 gram ugotowanej ciecierzycy
-
1/2 litra bulionu jarzynowego
-
orzechy włoskie, posiekane i zrumienione na patelni
-
świeżo zmielony czarny pieprz
-
1 liść jarmużu
Chipsy z jarmużu:
-
piekarnik nagrzewamy do 180 stopni
-
jarmuż myjemy,
-
odcinamy liście od twardej części pośrodku,
-
doprawiamy solą, pieprzem,
-
obtaczamy w oliwie
-
układamy na blaszce do pieczenia.
-
pieczemy przez 10 minut, do momentu jak będą chrupiące ale nie brązowe
Przygotowanie zupy:
-
w niedużym garnku podgrzewamy oliwę z masłem,
-
dodajemy pokrojoną w kosteczkę cebulę i smażymy przez ok. 2-3 minuty (od czasu do czasu mieszamy),
-
dodajemy pokrojony na plasterki czosnek i rozmaryn
-
smażymy przez ok. 2 minuty.
-
dodajemy cienko obrany , pokrojony w kostkę topinambur
-
smażymy co chwilę mieszając przez ok. 2-3 minuty.
-
dodajemy pokrojonego na kawałki kalafiora, ciecierzycę
-
smażymy ok. 2 minuty delikatnie doprawiając solą.
-
wlewamy gorący bulion
-
gotujemy przez 15 minut do miękkości warzyw
-
miksujemy zupę w stojącym blenderze na gładki krem,
-
rozlewamy do miseczek
-
dodajemy chipsy z jarmużu, orzechy włoskie, pieprz