Topinambur ( Helianthus tuberosus)

Do Europy została sprowadzona (około roku 1603) przez francuskiego badacza Samuela de Champlaina.

• Szybko zostały docenione przez kolonistów i zawędrowały do Europy i Azji.
• w 1612 roku od śmierci głodowej kanadyjskich osadników, gdy zajęte przez nich tereny nawiedziła straszna susza. Trzy lata później topinambur poświęcił papież jako roślinę ratującą od chorób i głodu.
• Został rozpowszechniony na różnych kontynentach jako roślina jadalna, pastewna i ozdobna.
• Wojna trzydziestoletnia upowszechnia uprawy topinambura w całej Europie,
• Rozpowszechniły się, choć uprawiane były raczej jako warzywo ogrodowe, na ograniczoną skalę, a nie na polach.
• Wnet jednak, bo już w XVIII wieku, na dalszy plan zepchnęły go ziemniaki i odtąd użytkowany był jako ceniona roślina pastewna.
• Z powodu braku żywności  podczas II wojny światowej ponownie topinambur był  popularny w Europie.
• W Polsce podobno już Mikołaj Rey już go znał, a uprawiany jest w już od 1730 roku jako odmiana południowoamerykańska. W okresie przedwojennym były uprawiane na Śląsku.

• „bulba” (na Wileńszczyźnie),
• „gdula ziemna”,
• „świniak”,
• „świni chleb”
• „świni orzech”.

Używano także wziętej z francuskiego nazwy „topinambur” „słonecznik bulwa” (już w końcu XVIII w.) lub „słonecznik bulwkowy”. We Francji topinambur nazywany jest nawet ziemną gruszką, trufla kanadyjska a w Anglii ziemnym jabłkiem, karczoch jerozolimski, karczoch jeruzalemski, wywodzi się od smaku warzywa, który przypomina nieco w smaku karczocha.

Obecnie bulwy spożywane są jako warzywo zwykle po

• przegotowaniu,
• gotowaniu na parze
• lub upieczeniu.

Mimo że polecane bywają do spożycia także w stanie surowym, w postaci takiej powodują wzdęcia u niektórych osób. Według części źródeł obróbka cieplna powinna trwać dłużej niż godzinę, przy czym w miarę upływu czasu bulwy stają się coraz słodsze. Inne źródła podają, że podczas gotowania należy uważać, bo łatwo bulwy rozgotować – w takim przypadku w ciągu kilku minut zmieniają się w papkę Ze względu na to, że najwięcej witamin znajduje się tuż przy powierzchni bulw, nie zaleca się ich obierania. Przed spożyciem wymagają oczyszczenia za pomocą szczoteczki i dokładnego umycia. Zaleca się dodanie octu do wody, w której gotowane są bulwy. Walory smakowe poprawia dodanie do potrawy startej gałki muszkatołowej. We Włoszech i Francji bulwy używane są do przygotowywania zup

Poza tym przyrządzane są podobnie do ziemniaków, włączając w to sporządzanie delikatnych frytek, a także chipsów

Polecane są także 

– w marynacie
– zapiekane z serem cheddar
– pieczone bulwy mogą być też stosowane jako substytut kawy

Gorąca herbata z plasterkiem topinambura lepiej smakuje niż z plasterkiem cytryny, dlatego bulwy tej rośliny bywają nazywane cytrusami północy,

• Posiada bardzo niski indeks glikemiczny.
• Zawiera mnóstwo koloidalnej krzemionki, co wspomaga pielęgnację skóry, nadaje blask i moc włosom oraz paznokciom.
• Prócz białka w bulwach są duże ilości kwasów organicznych, sprzyjającego odchudzaniu błonnika, witamin, potasu, żelaza oraz tiaminy
• W efekcie jedzenie topinambura reguluje trawienie, przemianę materii i pomocne jest w leczeniu chorób układu pokarmowego.
• Wspomaga leczenie chorób płuc, wspaniale koi napady suchego i męczącego kaszlu.
• Wspiera także układ sercowo-naczyniowy i kostno-stawowy dzięki zdolności regeneracji tkanek.
• Posiada dwa razy więcej witaminy C i B1 niż w ziemniak.
• Pokrywa dzienne zapotrzebowanie na żelazo u dzieci (wystarczy kilka bulw).
• Jest bogaty w potas, wymiernie wpływając na wyrównanie gospodarki elektrolitowej, obniżając ciśnienie oraz wspierając pamięć i koncentrację.
• Stwierdzono, że sprzyja też poprawie i utrzymaniu odporności organizmu.
• Bardzo młode, delikatne liście topinambura, niezwykle bogate w witaminę C i karoten, są doskonałe na wiosenne sałatki.
• Wzmacniają także układ odpornościowy i pomagają w stanach przewlekłego zmęczenia.
• Nie zawiera tłuszczu ani cholesterolu
• W Polsce z topinamburu produkowany jest lek dla cukrzyków o nazwie Topinulin.

• Na 1 m kwadratowy uprawy potrzeba około 15 bulw sadzeniaków. Jeden sadzeniak daje 10 – 20 bulw. Topinambur raz posadzony obficie plonuje co najmniej dziesięć lat.
• można uprawiać w formie żywopłotu wzdłuż ogrodzenia .
• Jest odporny nawet na 50-stopniowe mrozy i nie wymaga specjalnych zabiegów pielęgnacyjnych.
• Wykopki zaczęte w październiku można, prowadzić dokąd ziemia nie zamarznie lub wiosną – od marca do czerwca, gdyż bulwy doskonale zimują. 
• Gdy podczas wzrostu roślin panuje sucha i słoneczna pogoda, wystarczy je okopać. Pojedyncze bulwy osiągają spore rozmiary, nierzadko ważą nawet pół kilograma.

Niektóre odmiany w naszych warunkach w ogóle nie zakwitają, o czym trzeba pamiętać,
Skórka bulw topinambura bywa biała, żółta, kremowa, różowa, czerwona lub głęboko fioletowa. Miąższ jest najczęściej biały lub kremowożółty.

• ‚Albik’ – wydłużony maczugowaty kształt, białawe,
• ‚Rubik’ – kształt nieregularny owalny, fioletowo nabiegłe.

W Europie występuja odmiany:

• ‚Fuseau’ – tradycyjna odmiana francuska o nieco niższym wzroście (do 1,8 m) Bulwy wydłużone, gładkie, białe
• ‚Dwarf Sunray’ – krótkołodygowa i obficie kwitnąca, stosowana jako roślina ozdobna, bulwy kruche i delikatne w smaku,
• ‚Golden Nugget’ – bulwy stożkowate, przypominające marchew,
• ‚Boston Red’ – bulwy guzowate, czerwonawe, duże.

Wykorzystanie w przemyśle :

Gorzelnictwo – pozyskanie alkoholu z bulwy jest 1.5-krotnie bardziej wydajne, przy jednocześnie 5-krotnie niższych kosztach uprawy, niż zwykłych ziemniaków. Porównanie plonu z uprawy, w odniesieniu do zwykłego ziemniaka wynosi : 120q/ha dla topinambura oraz 60q/ha dla pospolitego ziemniaka. Maksymalny plon dla tej rośliny to 400q/ha.

Ciepłownictwo i energetyka – bardzo wysoka wydajność słomy wysokoenergetycznej topinambura 25-30 ton/ha, jest to wynik 4-5 krotnie wyższy niż wikliny. Może być spalana bezpośrednio lub po przetworzeniu (obniżenie wilgotności o 15%) jako brykiet. Wykorzystywany jest nawet do produkcji biogazu i etanolu

Przemysł farmaceutyczny – wyciąg z topinambura, produkuje już jedna z polskich firm farmaceutycznych.

Łodygi i liście nadają się do karmienia trzody oraz bydła, świeżo zerwane jak i te po przetworzeniu na granulat bądź susz. Roślina dodawana do paszy dodatkowo leczy schorzenia układu oddechowego zwierząt.